ما ، در کنارهم

یکی از عوامل تعیین کننده موفقیت و یا عدم موفقیت در زندگی، نحوه مدیریت کانون خانواده است. چنانچه خانواده به صورت یک حوزه متشکل و وحدت یافته و منتظم اداره شود، تصمیمات، اندیشه ها و کنش ها به سوی یک کانون جهت گیری می شود و مرکزیّت مقتدر و متّحدی به وجود می آید.

---

مدیریت خانواده  یعنی علم و هنر هماهنگی کوشش ها و مساعی اعضای خانواده و استفاده از منابع برای نیل به اهداف معین. اگر خانواده مهم ترین نهاد تأثیر گذار دررشد،تعادل و شکوفایی افراد جامعه باشد،توجه به این نهاد و بررسی راهکارهای مدیریت این نهاد می تواند اولویت اصلی اندیشه های بشر باشد. از سوی دیگر،فرهنگ غنی اسلامی مملو از آیات و روایاتی است که می توانند راهنمای بسیارخوبی برای ما در این خصوص باشد چنان که رعایت دستورات و توصیه های موجود در آن می تواند نوید بخش خانواده ای سالم و متعالی و انسان هایی رشد یافته و مؤمن باشد که شکوفایی و اعتلای جامعه اسلامی را تضمین می کنند. این تعریف را برای «مدیریت خانواده» ارائه کرد: مدیریت خانواده یعنی علم و هنر هماهنگی کوشش ها و مساعی اعضای خانواده و استفاده از منابع برای نیل به اهداف معین. همچنین، همان طور که در مقدمه اشاره داشتیم، فرایند مدیریت، در تمام اقسام وانواع آن، دارای اجزایی است که با توجه به تعابیر گوناگون صاحب نظران می توان برخی از مهم ترین آنها را این گونه برشمرد: برنامه ریزی، سازمان دهی، نظارت و کنترل، انگیزش، ارتباطات، هدایت و تصمیم گیری.

یکی از عوامل تعیین کننده موفقیت و یا عدم موفقیت در زندگی، نحوه مدیریت کانون خانواده است. چنانچه خانواده به صورت یک حوزه متشکّل و وحدت یافته و منتظم اداره شود، تصمیمات، اندیشه ها و کنش ها به سوی یک کانون جهت گیری می شود و مرکزیّت مقتدر و متّحدی به وجود می آید. زن و شوهر در این کانون، در کنار یکدیگر قرار می گیرند و به مرور زمان، قطب واحدی در تصمیم گیری و هدایت زندگی شکل می گیرد. چنین کیفیّتی به نام « همکنشی » و یا « همگرایی » موسوم است و از طریق آن خط مشی خانواده برای حل و آینده، روشن و مشخص است و الگوی مطلوبی برای تنظیم مناسبات زوجین، فراهم می شود. در اینجا، اصطلاحاً همگرایی را مترادف با هماهنگی و واگرایی را مترادف با ناهماهنگی، آورده ایم.

از ویژگی های خانواده متعادل، تشخیص مصلحت زندگی و ترجیح آن بر منفعت شخصی است و این خصوصیّات در پرتو همگرایی زوجین، امکان پذیر است. قرار دادها و مقررات در این خانواده، مورد احترام است ولی آنجا که پای مصلحت بزرگتری در میان باشد، هر یک از زوجین از انعطاف پذیری روحی خاصی برخوردار است که خواسته های فردی را فدای پیشبرد اهداف زندگی خواهد نمود.

یکی از مهم ترین فعالیت های فرهنگی که در یک خانواده اسلامی باید بدان توجه شود، دعوت اعضای خانواده به ایمان و عمل به وظایف و تکالیف دینی است

در این مقاله به توضیح  ، ذیل عناوینی همچون «دوراندیشی و پیش گیری»، «برنامه ریزی»، «نظم و مقررات و کنترل» و «مسؤولیت ها و روابط» خواهیم پرداخت.

دوراندیشی و پیش گیری

اگرچه مدیریت خانواده سخن از نحوه ی عملکرد افراد در بطن خانواده ای شکل گرفته دارد، اما، حزم و دور اندیشی، آینده نگری و پیش گیری از مهم ترین اصول مدیریتی به شمار می آیند که مدیران در هدف گذاریها و برنامه ریزی های خود قبل از هر اقدامی باید به آنها توجه داشته باشند. در این باره روایات بسیاری در فرهنگ اسلامی یافت می شود. به عنوان نمونه، حضرت عبدالعظیم الحسنی از امام جواد (ع) روایت می کند که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «اگر قبل از شروع هر کاری در آن دقت کنی از پشیمانی ایمن خواهی شد» (کلینی، اصول کافی).

برنامه ریزی

مدیریت صحیح خانواده بدون برنامه ریزی های دقیق و همه جانبه امکان پذیر نمی باشد.بنابراین،توجه به این نکته یکی از مهم ترین راه کارهای مدیریت خانواده محسوب می شود

برنامه ریزی زمانی: به طور کلی، تنظیم اوقات از دستورات مؤکد ائمه معصومین (ع) است که نحوه ی این کار در سیره ی آن بزرگواران (ع) به خوبی قابل مشاهده است. هیچ یک از مسائل مربوط به ابعاد وجودی انسان (یعنی مسائل شخصی، خانوادگی و اجتماعی) در این زمان بندی از نظر غافل نمی ماند.

برنامه ریزی اقتصادی: تأمین معاش خانواده و مدیریت منابع مالی یکی ازمهم ترین وظایف و نقش ها در مدیریت خانواده است. این وظیفه بسته به شرایط مختلف می تواند بر عهده هریک از اعضای خانواده باشد، اما به طور معمول مردها ایفاگر چنین نقشی هستند. در هر صورت، از دید اسلام اجر و منزلت بسیار بالایی برای انجام صحیح این وظیفه توصیف شده است.

در روایتی از امام رضا (ع) داریم: آن کس که در پی به دست آوردن مال بیش است تا با آن کفاف زندگی خانواده خود را فراهم آورد، اجرا او از کسی که درراه خدا جهاد می کند بالاتر است (حکیمی،1380، الحیاه).

برنامه ریزی فرهنگی: همان طور که برنامه ریزی اقتصادی در خانواده اهمیت دارد و تأمین معاش و امنیت خانواده باید مورد توجه قرار گیرد، برنامه ریزی های فرهنگی نیز برای تأمین سلامت و امنیت روانی و عاطفی اعضای خانواده بسیار مهم است. تمام اعضای خانواده باید برای خود برنامه های فرهنگی داشته باشند و دراین راه به یکدیگر کمک کرده و سعی در رشد و اعتلای عمومی خانواده خود داشته باشند. بنابراین، روابط تربیتی و عاطفی به هیچ عنوان یک سویه و از بالا به پایین نخواهد بود،بلکه والدینی می توانند مربیان خوبی برای فرزندان خود باشند که در وهله ی نخست،رشد اخلاقی و معنوی خود را مدّ نظر داشته باشند. البته، نحوه ی پیاده سازی چنین دیدگاهی نیازمند مدیریتی مدّبرانه و دقیق است.

یکی از مهم ترین فعالیت های فرهنگی که در یک خانواده اسلامی باید بدان توجه شود، دعوت اعضای خانواده به ایمان و عمل به وظایف و تکالیف دینی است.

انجام رفتارو عملکرد شایسته از سوی والدین، و الگو ساختن خود برای فرزندان و.. از مواردی است که نظارت و کنترل را در خانواده به نحو احسن اجرا می کند

نظم و مقررات و کنترل

نظم و مقررات: وجود برنامه های مشخص روزانه،هفتگی، ماهانه و سالانه برای تک تک اعضای خانواده به صورت فردی و برای جمع آنها، به صورت اجتماعی و تصویب و اجرای قوانین و مقررات فردی و اجتماعی در یک خانواده امری کاملاً لازم و ضروری به نظر می رسد. هرچند دراین امر،والدین و بزرگ ترهای خانواده نقش هم کار و هم فکر برای یکدیگر و نقش راهنما و الگو برای اعضای کوچک تر را ایفا می کنند و استفاده از تشویق و تنبیه درست و به جای نیز می تواند در تقویت و تکمیل چنین وضعیتی مفید و چاره ساز باشد.

در فرهنگ اسلامی آیات و روایات بسیاری یافت می شود که بر لزوم وجود نظم و مقررات در تمام شؤون فردی و اجتماعی زندگی دلالت دارند.

کنترل: در این زمینه، نوع رفتار مدیریتی در خانواده باید با گونه ای عمل تربیتی همراه باشد تا ضمن حفظ پیوندهای عاطفی میان اعضای خانواده،انحرافی از حرکت به سوی اهداف فردی و اجتماعی اتفاق نیفتد و در صورت بروز چنین امری به سرعت رفع گردد پرورش ایمان اعضای خانواده، آموزش ارزش ها و قوانین و تذکر مناسب بر رعایت آنها، فرصت دادن به یکدیگر برای جبران خطاها و اصلاح خود، استفاده بجا از تشویق ها و تنبیه های مناسب،

انجام رفتارو عملکرد شایسته از سوی والدین، و الگو ساختن خود برای فرزندان و.. از مواردی است که نظارت و کنترل را در خانواده به نحو احسن اجرا می کند.

ازدیگر راهکارهای اسلامی مدیریت خانواده می توان به مسئولیت ها و روابط اعم از سرپرستی ، مشورت، حرمت در روابط اشاره نمود. در نهایت، توجه به نقش ها و مسؤولیت های هریک از اعضای خانواده و جایگاه آنها در این نهاد و همچنین،توجه به چگونگی روابط آنها با یکدیگر ذیل عنوان «مسؤولیت ها و روابط» مورد اهمیت قرار می گیرد.

تنظیم: کهتری

مهندسی یک خانواده متعادل

اصولی باید رعایت شود و شرایطی حاصل گردد تا بتوان به یک خانواده ،نشان استاندارد خانواده سالم و متعادل را داد .برای مهندسی چنین خانواده ای که موجب آسایش ،آرامش ،امنتی و افتخار اهل خود شده و سلامت آن موجب سلامت عقل و روح افراد گردد،لازم است برای هر کدام از نقشهای افراد خانواده ویژگیهایی را تعریف و برنامه ها و مسئولیتهایی را نقشه ریزی نمود.

---

ویژگیهای پدر خانواده متعادل

در یک خانواده متعادل ،پدر،مدیر ،مقتدر و مطاع است و مسئولیت و زحمتش از بقیه اعضای خانواده بیشتر و سنگین تر است .هم ویژگیهای مردانه اش و هم مهر و عطوفت پدرانه اش را در مدیریت خود بکار می گیرد.در یک خانواده متعادل، اغماض و مسامحه بیش از حد مادر با قاطعیت ،اقتدار و انضباط بخشی پدر ،تعادل خوبی در امر تربیت به وجود می آورد .

نه پدر باید نسبت به عاطفه بی قید و شرط مادر اعتراضی داشته باشد و نه مادر حق دارد پدر را از برخوردهای مقتدرانه و قاطعانه برحذر دارد .خداوند متعادل این تضاد و تقابل را مکمل هم در امر تربیت قرار داده است .

در یک خانواده متعادل پدر عملا  سرپرست خانواده است. اگر چه مادر مدیر داخلی خانواده و رایش نافذ است ، و اگر چه ملاحظه نظر جوانان هم در تصمیم گیری های خانوده ضروری است، اما معلوم است که پدر در راس مدیریت نهایی قرار دارد و تا او راضی و قانع نشود تصمیمی به مرحله اجرا در نخواهد آمد.ما معتقد نیستیم که همه چیز باید به میل پدر پیش برود اما معتقدیم همه در مقابل یک مقام مسئول ،باید پاسخگو باشند و باید نهایتا رضایت او را جلب کنند .بنابراین خودسری و خود کامگی ها قابل کنترل خواهد بود.

ویژگیهای مادر خانواده متعادل

مادر خانواده متعادل ،مهربان و انعطاف پذیر است .او آرامش خانواده را فدای مسائل حاشیه ای چون نظافت ،زیبایی و ...نمی کند.در یک خانواده متعادل ،مادر، مسئول روابط عمومی است .او ارتباطهای اعضای خانواده را تحکیم می بخشد و از احساسات درونی و کیفیت دنیای عاطفی خانواده باخبر است . بنابراین در چنین خانواده هایی مادر محور مرکزی خانواده است و همه از طریق پیوند با این مرکزیت ،یک پیوند عمیق و عاطفی دیگری نیز علاوه بر پیوندهای قبلی خود باهم دارند. در خانواده هایی که همه به نبود و عدم حضور طولانی مدت مادر عادت دارند ،تعادل ایده آل وجود ندارد .

رفتار پدر در مقابل مادر نیز باید از الگویی تعریف شده و مشخص تبعیت کند .پدر می بایست محبت خود را نسبت به مادر نزد دیگر اعضای خانواده به اثبات برساند.این کار موقعیت مادر را نزد فرزندان بهتر و عالی تر می گرداند ضمن آنکه موجب بهداشت روانی خانواده نیز می گردد

در خانواده متعادل علاوه بر اینکه رابطه پدر و فرزندان رابطه دوستانه ای است ،اما مادر هم بین پدر و فرزندان نقش ایفا می کند. مادر، معاون پدر نزد فرزندان خواهد بود. اگر مخالفت و  سخت گیری پدر ،خاطر عضوی را مکدر نمود، وساطت و رفاقت مادر می تواند موجب حل مشکل گردد بدون آنکه فرزند نسبت به پدر گستاخ یا جسور شود در این صورت هم فرزند به خواسته خود عمل می کند اما توقعات او برای خواستهای بعدی اش محدود تر و معقول تر خواهد بود.

اما در خانواده نا متعادل مادر به جای واسطه ،در روابط بین پدر و فرزندان مانند یک سد عمل می کند. دراین خانواده ها مادر ،اسرار و مشکلات فرزندان را از پدر مخفی می کند تا مورد بازخواست او قرار نگیرند و یا بتوانند به میل خود رفتار کنند.قاطعیت و سختگیری پدر،موجب تعادل خواستهای فرزندان و مهار امیال تند و غیر منطقی شان می گردد .مادر متعادل با دوستی افراطی ،فرزندان را از نظارت پدر دور نگه نمی دارد.

تعامل پدر و مادر در خانواده متعادل

رفتار پدر در مقابل مادر نیز باید از الگویی تعریف شده و مشخص تبعیت کند .پدر می بایست محبت خود را نسبت به مادر نزد دیگر اعضای خانواده به اثبات برساند.این کار موقعیت مادر را نزد فرزندان بهتر و عالی تر می گرداند ضمن آنکه موجب بهداشت روانی خانواده نیز می گردد. هر گونه بدرفتاری پدر با مادر، از نظر فرزندان نابخشودنی و موجب شکاف عاطفی بین پدر و فرزندان می شود یا ممکن است باعث تبانی فرزندان با مادر برعلیه پدر گردد که این خود یکی از نشانه های خانواده بیمار و آسیب دیده است .پدر نباید فرزندان را نگران برخوردهای خود با مادر نماید.

پدری که از نظر مادر ضعیف و بی اهمیت تلقی شود عملا خنثی و بی فایده خواهد بود .چنین خانواده ای تک قطبی است و تعادل ندارد .در خانواده متعادل هر دوقطب پدری و مادری فعال هستند و هر کدام فعالیت های مربوط به جنس خود را بهتر و بیشتر ارائه می دهند

اما علاوه بر عاطفه، باید روی مادر نفوذ روانی هم داشته باشداگر فرزندان درک کنند که پدرشان در نگاه مادر، از مقبولیت و مطلوبیت خوبی برخوردار است بهتر از او حرف شنوی خواهند داشت. پدری که از نظر مادر ضعیف و بی اهمیت تلقی شود عملا خنثی و بی فایده خواهد بود .چنین خانواده ای تک قطبی است و تعادل ندارد .در خانواده متعادل هر دوقطب پدری و مادری فعال هستند و هر کدام فعالیت های مربوط به جنس خود را بهتر و بیشتر ارائه می دهند.

کودکان در خانواده متعادل

در خانواده متعادل کودکان آزاد و شادند پدر و مادر تنها آنها در مواردی محدود می کنند که عدم محدودیتشان برای خودشان ضرر رسان است .اما درخانواده های نامتعادل مادر به دلیل وسواس های نظافتی مثلا و پدر به دلیل اعتقادات نادرست تربیتی، محدودیت غیر لازم بسیاری برای کودکان ایجاد می کنند.

در خانواده متعادل تربیت کودکان با الگو گیری از رفتارهای مثبت پدر و مادر صورت می گیرد اما در خانواده های نا متعادل رفتار پدر و مادر چیزی است و خواسته های آنها از کودکانشان چیز دیگر.

در خانواده های نامتعادل ،بسیاری از بازی های طبیعی کودکان مثل آب بازی ،خاک بازی ،دویدن و...جرم است اما بازی های مصنوعی و بی تحرک مثل بازیهای رایانه ای و ...ساعتها وقت کودکان را به خود اختصاص می دهد .در این خانواده ها کنترل مقطعی کودکان و عملکرد موقت آنها در نظر گرفته می شود.

نویسنده :انسی نوش آبادی